شيمي‌درماني ( Chemotherapy ) يکي از روشهاي اصلي درماني در حيطه انکولوژي ( سرطان‌شناسي ) است. پايه و اساس اين روش بر استفاده از دارو براي کنترل بيماري استوار است. اين داروهاي خاص بايد توانايي از بين بردن سلولهاي سرطاني با کمترين صدمه به بافتهاي سالم را داشته باشند.
شيمي‌درماني برخلاف جراحي و پرتودرماني که به صورت موضعي عمل مي‌کنند، از طريق انتشار در جريان خون در بدن پخش شده و اين موضوع مي‌تواند توضيح دهنده اختلاف کاربرد و عوارض اين روش درمان با روشهاي موضعي باشد. انتشار دارو در بدن از يکسو مي‌تواند در از بين بردن سلولهاي سرطاني خارج از محيط اطراف تومور ( متاستاز دوردست يا درگيري ميکروسکوپي بافتهاي اطراف تومور ) موثر باشد، و از سوي ديگر مي‌تواند منجر به عوارض سيستمي و گسترده‌تر در تمام بدن شود.
تاريخچه
ساخت اولين داروي شيمي‌درماني سرطان به اوايل قرن بيستم برمي‌گردد. گاز خردل که در جنگ جهاني اول به عنوان سلاح جنگي به کار برده شده بود، در فاصله جنگ جهاني اول و دوم بر روي آن مطالعاتي صورت گرفت. در جريان جنگ جهاني دوم مشاهده شد که تعداد گلبولهاي سفيد در خون تعدادي از افرادي که به صورت اتفاقي اين گاز را تنفس کرده‌اند، به شدت کاهش يافته است. اين فرضيه که اگر گاز خردل مي‌تواند روند رشد سريع در توليد گلبولهاي سفيد را متوقف و يا کم کند پس مي‌تواند بر روي سلولهاي سرطاني نيز چنين اثري داشته باشد در سال ???? در تعدادي از افراد که به نوع پيشرفته لنفوما ( سرطاني که به گلبولهاي سفيد خون مرتبط است) مبتلا بودند آزمايش شد. بهبود آنها موقتي ولي قابل ملاحظه بود. اين تجربه به تحقيقات گسترده درباره مواد مشابهي که بتوانند بر روي سلولهاي سرطاني چنين اثري بگذارند انجاميد.
مکانيسم تاثير
سرطان عبارت است از خارج شدن سلولها از کنترل طبيعي بر روي رشد و تکثير آنها. مکانيسم عمل داروهاي شيمي‌درماني عمدتا تکثير سلولي را هدف گرفته است. داروهاي شيمي‌درماني بر روي تمام سلولهاي بدن تاثير مي‌گذارند، اما ميزان اين تاثير به سرعت تکثير سلولها ارتباط دارد. به‌عبارت ديگر هرچه سلولها سرعت تکثير بيشتري داشته باشند ( مانند سلولهاي سرطاني ) احتمال تاثير شيمي درماني بر روي آنها بيشتر است. اين موضوع مي‌تواند دليل بعضي عوارض شايع شيمي‌درماني مانند ريزش مو و عوارض گوارشي را مشخص کند که سلولهايي با سرعت تکثير بالا دارند.
اهداف شيمي درماني
- درمان قطعي سرطان به عنوان درمان اصلي ( definitive chemotherapy )
- کاهش اندازه تومور پيش از انجام جراحي ( neoadjuvant chemotherapy )
- از بين بردن سلولهاي سرطاني احتمالا باقي‌مانده بعد از جراحي جهت کاهش احتمال عود تومور ( adjuvant chemotherapy )
- تسکين علايم بيمار سرطاني ( palliative chemotherapy )
- ايجاد آمادگي براي پيوند مغز استخوان يا سلولهاي بنيادي ( ablative chemotherapy )